Het basisinkomen

Is de mens creatief, rechtvaardig en in staat tot onbaatzuchtige activiteit? – Een bericht van Erik Bornscheuer –

Het zogenaamde “onvoorwaardelijke basisinkomen” geeft elke volwassen burger een bedrag dat voldoende is om in zijn levensonderhoud te voorzien en dat door de staat voor het leven wordt betaald en niet hoeft te worden terugbetaald.

Stel je voor: leven zonder geld te hoeven verdienen! Toen ik enkele Italiaanse vrienden vroeg wat ze ervan vonden, zeiden ze: “Bij ons Italianen zal dit zeker niet werken! Iedereen zou onmiddellijk ophouden met werken”. In mijn land van herkomst, Duitsland, was er een soortgelijk antwoord, en ik moet zeggen dat ik dat tot voor kort ook dacht. Maar zijn wij mensen echt zo comfortabel dat we gedreven moeten worden door de noodzaak om te overleven om te werken? Zouden er wellicht geen andere redenen zijn om actief te worden, bijvoorbeeld om iets moois of nuttigs te creëren? Is dit niet zelfs een van de basisbehoeften in het mens-zijn?

Werken voor anderen als maatschappelijke noodzaak hoeft niet alleen een opgelegde plicht van de moderne maatschappij te zijn, maar een diep verlangen dat van nature inherent is aan ons mensen. Daarvoor moeten echter de voorwaarden, zoals de lonen en de deelname aan het productieproces, evenals de deelname aan wat er wordt geproduceerd, rechtvaardig worden gekozen. Het zou niet langer nodig zijn om alleen te werken omwille van het geld, wat het voor iedereen gemakkelijker zou maken om “hun plaats” in het sociale leven te vinden.

Wat betreft de arbeidssituatie, die in de toekomst schaars zal worden als gevolg van de reeds begonnen “Industrialisering 4.0” (1), zou het idee van een basisinkomen zelfs een reddingsboei kunnen worden.

Het zou de dreiging van depressie en degeneratie als gevolg van gebrek aan werkgelegenheid en gebrek aan zingeving in het leven effectief kunnen tegengaan. Wij mensen willen onze talenten ontwikkelen, deelnemen aan het sociale leven en op een productieve manier bijdragen met een gepaste vergoeding, of niet? De vraag is of er wel een concept bestaat dat aan deze hoge ethische standaard kan voldoen?

Het antwoord is “ja”, er is een concept dat rekening houdt met de gebieden economie, recht en individuele vaardigheden en deze harmonieus op elkaar afstemt. In hetgeen Rudolf Steiner (2) een “sociaal organisme” noemde, worden de drie zojuist genoemde gebieden op hun plaats gezet en zodanig ingericht dat ze functioneren en iedere burger tevreden stellen. Het “Sociale Organisme” is iets levends. De hele maatschappij wordt op een logische en natuurlijke manier gestructureerd. Tegenover de chaos die door de Eerste Wereldoorlog was ontstaan, schreef Rudolf Steiner dat het algemene probleem lag in het gebrek aan begrip voor het feit dat het sociale leven in de eerste plaats een structuur nodig had in plaats van een uniformering. Hij zag het menselijke sociale leven als een samenhangend organisme, die echter volgens hem in drie gebieden moest worden ingedeeld en noemte het “sociale driedeling”.

Net als het menselijk organisme, dat zijn werking dankt aan de harmonieuze interactie van verschillende organen en gebieden zoals het hart, de hersenen of het spijsverteringsstelsel, bestaat ook het sociale leven uit drie fundamenteel verschillende, elkaar aanvullende gebieden. Deze oefenen hun respectievelijke taken – elk voor zich – in grote onafhankelijkheid van elkaar uit, om uiteindelijk op een zinvolle manier samen te werken, fijn afgestemd en gecoördineerd met elkaar in het gehele proces. Voor het menselijk maatschappelijk leven zijn dat de economie, de politiek met de wetgeving en als derde gebied kunst, cultuur, alle scholen en onderwijsinstellingen, kortom, het individuele menselijke intellectuele leven. Voor de gezondheid van het “sociale organisme” is het noodzakelijk – volgens Rudolf Steiner – dat geen van de drie gebieden de andere overheerst.

Laten we beginnen met de individualiteit, de vaardigheden, de talenten en de creativiteit die ieder individu heeft, dat wil zeggen, wat ons van elkaar onderscheidt. In feite zijn het de scholen, de universiteiten en de cultuur die deze moeten bevorderen, maar uiteindelijk komen de individuele talenten op alle gebieden van het leven tot uiting, vooral op het werk. Een geschikt ideaal voor dit gebied zou uiteraard de vrijheid zijn.

Het tweede gebied, met politiek en rechtspraak, wordt over het algemeen toegeschreven aan de staat. Het omvat alles wat ons als burgers raakt, dat wil zeggen, als subjecten met bepaalde rechten. Hier wordt de vrijheid beperkt waar deze de rechten en het welzijn van anderen aantast. Een passende idealistische waarde voor dit gebied is gelijkheid en gerechtigheid.

Het derde deel, dat moet worden onderscheiden van de andere twee, is de economie, dat wil zeggen de productie, de handel en de verkoop of het consumeren van goederen. Bij nader inzien zullen we tot de conclusie komen dat in deze ruimte noch vrijheid, noch gelijkheid of rechtvaardigheid als een ideaal kan worden beschouwd, omdat ze niet de spijker op de kop slaan. Wat het menselijk hart hier het meest motiveert, is broederschap, werken in het belang van anderen. Een grote motiverende kracht gaat hand in hand met dit ideaal, het raakt het hart van de mens, want op deze manier komt er betekenis in het leven…

Wat gebeurt er als een van de drie systemen voorrang heeft boven de andere twee? Als de staat bijvoorbeeld de inhoud, de methoden en de toegang tot onderwijsinstellingen voorschrijft? We kunnen ervan uitgaan dat alle onderwijs en opleidingen dan gericht zullen zijn op het dienen van de belangen van de staat. Het individu zou in een schematisch systeem terechtkomen en en gedwongen worden zich ondergeschikt te maken. Er zou niet veel ruimte zijn voor de ontwikkeling van individuele creativiteit en impulsen. Als daarentegen bedrijven en ondernemingen het voor het zeggen hebben, bijvoorbeeld door de financiering van universiteiten, betekent dit dat zij de macht hebben om de geldkraan open of dicht te draaien en de inhoud van het onderzoek te beïnvloeden.

Als in het derde geval een individu op de voorgrond zou treden en de politiek, de rechtspraak en vervolgens zelfs de economische sector alleen zou besturen, zouden we een dictatuur hebben. In de economie ontstaan zogenaamde monopolies wanneer een individu met zijn gepostuleerd vrijheidsideaal alles in zich opneemt. Als daarentegen de economie de staat leidt, zou er een soort utilitarisme ontstaan en zou het welzijn van het individu op de achtergrond raken. Een andere vorm van ontsporing zou bijvoorbeeld het socialisme zijn met zijn “vijfjarenplannen”, waarin de staat de economie van de groene tafel probeert te sturen en zijn gelijkheidsideaal op de economische sector projecteert.

Al deze extremen zijn zeker niet wenselijk. Het is interessant om op te merken dat de drie genoemde idealen in overeenstemming zijn met het motto van de Franse Revolutie: Liberté, égalité, fraternité. Het is duidelijk dat de realiteit ver af lijkt te staan van het hierboven beschreven ideaal. Maar misschien is de situatie niet zo verkeerd, want volgens Steiner draagt de “arbeidsdeling”, die in de geschiedenis van het beroepsleven steeds meer ingang heeft gevonden, inderdaad het ideaal van de broederlijkheid in zich. Omdat de mens op deze manier niet iets voor zichzelf maar voor anderen produceert, manifesteert zich een altruïsme dat niet sentimenteel is, maar reëel en praktisch.

De drie hierboven beschreven belangrijke systemen kunnen dus daadwerkelijk bijdragen aan een gezond sociaal leven als we ze van elkaar onderscheiden en ze op hun beurt op een efficiënte en complementaire manier worden gecoördineerd. Overgedragen aan het “Onvoorwaardelijk Basisinkomen” kunnen we zeggen dat er niet alleen een “homo oeconomicus” of een “homo politicus” in ons is, maar ook een “homo spiritus” die zich vrij en constructief wil uitdrukken, zijn capaciteiten wil gebruiken en ze wil ontwikkelen ten voordele van iedereen.

© Erik Bornscheuer

(1) Industrialisatie 4.0 is een term die in 2011 werd bedacht in het kader van de “Hannover Messe”. Het beschrijft een ontwikkeling waarin robots, computers en elektronisch gestuurde intelligentie een leidende rol zullen spelen in de productie en waardoor een aanzienlijke toename van de werkloosheid kan worden verwacht.

(2) Rudolf Steiner (1861 – 1925), ” geesteswetenschapper ” en grondlegger van de “Antroposofie”, inspirator van de Waldorfscholen, de biologisch-dynamische landbouw, de holistisch georiënteerde geneeskunde en verdere impulsen op het gebied van kunst en cultuur.

Vertaald met hulp van www.DeepL.com/Translator (gratis versie)